Rezerv paraların alındığı ve satıldığı piyasaya döviz piyasası diyoruz. Uluslararası geçerli para, rezerv para olarak kabul ediliyor. Bunlar; Dolar, Euro, Yen, Sterlin ve Renminbi dir. Bir de SDR ler var. Ancak SDR, devletler arasında geçerli paradır. Kullanılabilmesi için, rezerv paralardan birisine dönüşmesi gerekiyor. Piyasaya, dönüştüğü rezerv para olarak giriyor.
Döviz piyasasının anlaşılmasında önemli bir kriter var. Ödemeler dengesine girmeyen ve ödemeler dengesinden çıkmayan dövizler, arz ve talebi etkilemez. Ödemeler dengesinin ne olduğunu bilmeyen kişilerin, döviz piyasası hakkında fikir beyan etmeleri, kafa karışıklığı yaratıyor.
Ödemeler dengesi nedir?
Ödemeler dengesi; belli bir dönemde, genellikle bir yıl içerisinde ülkeye giren ve çıkan dövizlerin listesini gösterir. Ödemeler dengesi içerisinde, cari işlemler dengesi vardır. Ayrıca, transfer hareketleri dengesi ve sermaye hareketleri dengesi gibi, ekonomik dengeler de vardır.
İç piyasada, rezerv paranın el değiştirmesi, ödemeler dengesine girmez. Bu paralar, daha önceden ülkeye girmiş ve ödemler dengesi hesabına, giriş kaydı yapılmıştır. Dışarı çıkmadıkça, içeride el değiştirmesi, havuzdan su alıp, havuza aynı suyu geri vermeye benzer. Döviz arz ve talebine etkide bulunmaz.
Dolarizasyona yakalanmış ekonomilerde, iç piyasadaki döviz haraketleri kayden gerçekleşebilir. Olmayan paranın el değiştirmesi, kayden rakamları yükseltebilir. Örneğin, bankalardaki döviz tevdiat hesapları gibi. Ülkede yerleşik kişilerin bankalardaki 223 milyar doları, kayden mevcuttur. Fiilen yoktur. Efektif döviz arz ve talebine etkisi de olmayacaktır. Dalgalanma yaratır. Ama, geçicidir.
İç piyasa swapları da kaydi para yaratır. Swaplar, ulusal para karşılığında rezerv paranın kredi olarak kullanılması işlemidir. Bu işlem, iç piyasadan yapıldığı zaman, ödemeler dengesine giriş ve çıkışa neden olmaz. Kurları etkilemez. Ancak, kayden yüksek rakamlar yaratabilir.
Yastık altına giren döviz ve altın, ödemeler dengesinden çıkış gibi bir sonuca neden olur. Zira saklanan dövizler, ekonomiden kaybolur. Soyutlanır. Döviz piyasasını etkiler ve kurları yükseltir. Kendi kendine zarar veren bu durum, güven sorunundan kaynaklanıyor.
Güven sorununun gerisinde, hukuki ve ekonomik nedenler vardır. Hukuki güvensizliği, siyasi otoriteler yaratıyor. Ekonomik güvensizlik ise, paranın satın alma gücünü, zamana aktaramayan ekonomik koşullar neden oluyor. Bunların başında enflasyon geliyor.
