Fransız düşünür Maurice Duverger (1917-2014) ''Her toplum layık olduğu yönetim biçimi ile idare edilir'' diyordu. Bu ifadenin doğruluğunu yaşayarak tecrübe ediyoruz. Öğreniyoruz.
Bununla beraber, toplumların sosyo-ekonomik yapısı değişiyor. Genellikle değişme, ilerleme yönünde oluyor. Yönetim biçimleri de bu değişime göre şekilleniyor. Eğer değişimin nedeni, yönetimden kaynaklanıyor ise sonuç iki şekilde ortaya çıkıyor. Bunlar, ilerleme ve gerileme şeklinde olabilir. Tarımsal üretim aşamasında, gerileme şeklinde gerçekleşiyor.
Yönetim şekli, ilerlemeyi tercih eder ise mesele yok. Gerileme başlamış ise toplumsal huzursuzluk artıyor. Siyasi olaylar, sisteme yeniden şekil verecek şekilde yön değiştiriyor.
Başlangıç aşamasından itibaren, yönetim biçimlerindeki değişme, aşağıdaki şekilde gerçekleşiyor.
Diktatör - Nepotizm (Diktatörün Akrabaları)- Monarşi- Meşruti Monarşi- Oligarşi- Aristokratik Cumhuriyet - Demokratik Cumhuriyet- Anarşi- Diktatörlük.
1. Tiranın biri ya da diktatör devleti kuruyor. Onun ölümüyle, miras yoluyla iktidar çocuklarına geçiyor. Nepotizm (akrabacılık) yönetimine halk meşruiyet kazandırıyor. Tiranın, çocuklarından birisi, iktidara egemen olur ve Monarşi ortaya çıkar.
2. Monarşik krallar, zamanla halkın sesine kulak verirler. Ve danışma meclisleri kuruyorlar. Yönetim belli prensiplere bağlanıyor ve Monarşik Meşrutiyet Yönetim biçimi gerçekleşiyor.
3. Meşruti Monarşi ile birlikte Aristokratlar yönetimde yer almaya başlar. Bunlar genellikle toprak sahibi asillerdir. Kral ile birlikte halkı yönetirler. Azınlıkta oldukları için yönetim Oligarşiktir.
4. Oligarşik idareler, sistemin iki yönde gelişmesine vesile olacaktır. Ya geriye doğru, monarşiye dönüşecektir. Ya da ileriye doğru, Aristokratik Cumhuriyete dönüşecektir. Gelişme, rüzgarın, aristokratlar lehine estiğine işaret ediyor. Zira aristokratlar, Kralın ''koyduğu yasalara uymasının'' kendi çıkarına olduğunu anlamakta gecikmiyor. Yönetim yasaların üstünlüğüne dayanan Cumhuriyet idaresine dönüşüyor.
5. Aristokratların bulunmadığı toplumlarda ise, dönüşümü askeri ve sivil bürokratlar yapıyor. Bürokratik Cumhuriyetler ortaya çıkıyor. Cumhuriyet idarelerindeki temel ölçü ''Yasaların Üstünlüğü'' dür.
6. Bürokratik veya Aristokratik Cumhuriyet, halkın tamamını kucaklamaz. Çıkardığı yasalar, sistemi korumak üzerinedir. Halkın taleplerine uygun yasa çıkaracak, yeni bir yapılanma gerekir. Ki bu durum Demokratik yoldan gerçekleşir. Böylece, Demokratik Cumhuriyetler oluşur.
7. Demokratik Cumhuriyetler, halka dayandığı için, gevşek yasalar ile yönetme mecburiyet getirir. Gevşek yasalar uygulanmaz. Sistem ayakta zor duracak ve anarşi başlayacaktır.
8. Anarşiyi önleme bahanesiyle, sistem kendi diktatörünü yaratır. Diktatörün demokratik yoladan seçilmesi de mümkündür. Her diktatör, yönetimi kendi akrabalarıyla paylaşır ve Nepotizm (akraba korumacılığı) kendiliğinden gelir. Ve başa dönülür.
Diktatör, Nepotizm. Monarşi. Meşruti Monarşi ve Oligarşi. Aristokratik Cumhuriyet-Bürokratik Cumhuriyet-Demokratik Cumhuriyet. Anarşi. Diktatör
Bazen kırılmalar oluyor. Ancak, kırılmalar dönüşümün doğasını değiştirmiyor.
