15 Temmuz olayları nedeniyle dolar kuru 2.88 seviyesinden 3.09 seviyesine kadar yükseldi. Bu yükselişin gerisinde riskten kaçış vardı. Öyle sanıldığı gibi vatandaş 10 milyar dolar civarında dövizin tamamını hür iradesi ile bozdurmadı. Büyük ölçüde bu döneme tekabül eden opsiyonlar bozuldu.
Döviz satışını taahhüt eden opsiyonlar bozulunca elde edilen nakitler Türk Lirası mevduat hesabına geçiyor. Nitekim son 15 gün içerisinde bankalardaki TL mevduat hesaplarında 18-20 milyar lira artış görülüyor.
10 milyar dolar satıldığına göre, bu miktar paranın alıcısı da var demektir. 20 milyar lirası yaklaşık 7 milyar dolara tekabül ediyor. Sistem dişı kalan para 3 milyar dolar civarında. Yani, bozulan para 2/3 oranında banka sistemi içerisinde kalmıştır. 1/3 oranında döviz talebi yaratmıştır.
Sistem dışı kalan para döviz talebi olarak piyasaya yansıdı ve dolar kuru 3 TL civarında denge buldu. Demek ki, 3 milyar dolar para çıkışının kur etkisi dolar başına 12 liradır.
Bu gün uluslar arası derecelendirme kurumu Moody's Türkiye'nin notu hakkında karar verecek. Not düşümü gelirse Türkiye'den 10 milyar dolar civarında para çıkışı olacak. Zira, uluslar arası yatırım fonları bir ülkenin "yatırım yapılabilir notunun" en az iki kredi derecelendirme kurumu tarafından pozitif olmasına şart koşuyor. Negatif bir değerlendirme halinde derecelendirme kurum sayısı teke düşüyor.
Ikinin altına düşmesi halinde o ülkeden uluslar arası fonlar çıkmak zorunda. Türkiye'de böyle fonların yatırımı 9-10 milyar dolar civarında bir rakama tekabül ediyor. MOODY'S negatif not verdiği taktirde, Sermaye Piyasasında işlem gören 10 milyar dolar civarında fonun fiyata, kar ve zarara bakmadan Türkiye'den dışarı çıkma mecburiyeti doğuyor.
Dolar kuru hiç bir dönemde bu kadar kritik sorunla karşılaşmadı. Moody's pas geçer ise dolar kuru 3 liranın altına düşebilir. Negatif değerlendirme ise kuru hızla yükseltecektir. Ne kadar yükseleceği konusunda yukarıda hesaplanan 3 milyar dolar için 12 kuruş olan etkinlik fikir verebilir.
Fonlara ait para menkul kıymetle borsasından çıkacağı için borsa endeksi hızla düşebilir. Gösterge faiz ise ikili rakamın üzerine çıkabilir.
Hükumet bu krizi atlatabilecek ekonomik göstergelere sahip. Varlık barışından ilave para girişi bekleniyor. Mali disiplinden taviz verilmiyor.Ki bu durum kararı etkileyici özellik taşıyor. Kamu borcu milli hasılanın yuzde 35 seviyesinde seyrediyor. Ki, Mastricht kriterlerinin yarısı civarında. Cari açık ise sürekli azalıyor. Daha da önemlisi siyasi istikrar sağlanmış durumda. Olağanüstü Hal'in ise "vatandaşa değil devlete verildiği" ifade ediliyor.
Ekonomik göstergeler Moody's Derecelendirme Şirketi'nin bu kez pas geçmesine olanak sağlayabilir. Pas geçmediği taktirde olayın gerisinde ekonomik değil uluslar arası siyasi nedenler aranmalıdır.
Bekleyip göreceğiz.
