Bütçe, bir sonraki yıla ait gider ve gelirlerin neler olduğunu gösterir. Yasa gereği, devlet, bütçede ödeneğe bağlanmayan konularda harcama yapamaz. Usule uyularak, ödenekler arasında kaydırma olabilir.
Üç çeşit bütçe yapılır. Bunlar; denk bütçe, açık veren bütçe ve fazlalık veren bütçe dir. İdeal olanı denk bütçedir. Denk bütçe uygulamasında, devlet ''ayağını yorganına göre'' uzatır. Gelirine göre harcamalarını ayarlar. Gelirinden fazla harcama yapmaz. Denk bütçe uygulaması, ekonomide sorun yaratmaz. Maalesef realite böyle olmuyor. Devletler açık veren bütçe uygulamalarından vaz geçmiyor.
Açık ile bağlanan bütçe uygulamasıyla devlet, gelirinden daha çok para harcıyor. Harcanan paranın miktarına bağlı olarak, açık bütçe enflasyon yaratır. Bir ekonomide açık bütçe uygulanıyor ise, enflasyon meydana gelecektir. Açığın miktarının, gayri safi ulusal hasılaya oranı yüzde 3 civarında olması, fazla risk taşımadığı, deneyimlerden anlaşıldı. Ancak, GSMH nın yüzde 3 ünü aşan bütçe açıkları sorun yaratır.
2023 yılı Devlet Bütçesi, Meclise sunuldu. Giderler 4, 47 trilyon lira, Gelirler 3,81 trilyon lira. Bütçe açık ile Meclise sunulmuş. Açık, ulusal hasılanın yüzde 3,5 civarında bulunuyor. Devletin, enflasyonu tercih ettiği anlaşılıyor. Zira, enflasyon ile mücadele için, bütçenin fazla ile bağlanması gerekirdi. Devlet, gelirinden daha az harcama yaptığı zaman, enflasyon önlenebilir. Bu yöntemin tercih edilmediği görülüyor.
Meclise sunulan bütçede ''Gelir azaltıcı ve gider artırıcı'' yönde tartışma yapılamaz. Önerge verilemez. Böyle olunca, Meclisler, bütçenin onay mercine dönüşüyor. Hükümetin sunduğu bütçenin aynen geçeceğinden şüphe edilmiyor. Nitekim, Parlamenter Sistemlerde, bütçesi kabul edilmeyen Hükümetler düşer. Başkanlık sisteminde, bütçe kabul edilmez ise, bir önceki yıl bütçesi uygulamaya konulur.
Bu bakımdan bütçe, siyasi otoritenin denetimi, anlamına gelir. Zira, bütçede ödeneğe bağlanmayan parayı, Hükümetler harcayamaz. Meclis, harcanan ödeneklerin nerde ve nasıl gerçekleştiğine dair hesap sormaya da yetkilidir. Sayıştay kanalıyla bu yetki kullanılır. Sayıştay, harcama kalemlerini tek-tek inceler ve Meclis adına denetimi yapar.
Bütçe ile devlet, ekonomiden na kadar pay alacağını önceden açıklamış olur. Hükümet, yeni yıl gelmeden, ekonomiden 4,47 trilyon lira pay alacağını beyan etti. Bu rakam, 15 trilyon lira civarında oluşacağı tahmin edilen gayrisafi ulusal hasılanın yüzde 29 larına ulaşıyor. Liberal ekonomilerde ölçü ve sınır Yüzde 22 dir. Bu sınır aşıldıktan sonra, herkes, devletin ekonomideki ağırlığını hisseder.
Gelecek yıl bütçesi, liberal ekonomik prensiplerin öngördüğü sınırı, yüzde 7 oranında aşıyor. Sistem, müdahaleci ekonomi anlayışına doğru adım-adım ilerliyor.
